• Chuøa Traø Am hay Tra Am
• Toå khai sôn laø moät vò coâng töû
• Löôïc Öôùc Tuøng Sao taäp thô cuûa chuû nhaân chuøa Traø Am
• Traø Am hoâm nay

Muøa heø caùch ñaây 46 naêm khi toâi vöøa hoïc xong lôùp nhaát tröôøng tieåu hoïc An Cöïu luùc ñoù chuùng toâi chæ môùi 12 tuoåi , toâi , Leâ Ngoïc Dinh vaø Vuõ ba ñöùa ruû nhau ñi chôi chuøa Traø Am , chæ nghe tieáng chöù chöa bieát ñöôøng nhöng ba ñöùa nhoû chuùng toâi vaãn quyeát ñònh khôûi haønh , töø saùng tinh mô meï toâi ñaõ laøm saün cho moät vaét côm bôùi vaø moät chai nöôùc cho theâm ba ñoàng baïc caây döøa chuùng toâi qua ñoø ôû coáng Phaùt Laùt , ñi ra ngaõ laêng Vaïn Vaïn gaàn nhaø cuï Phaïm Quyønh , leân Tröôøng Bia roài ñeán ngaõ ba Ngöï Bình , tuø ñoù chuùng toâi hoûi ñöôøng ñeå vaøo chuøa Traø Am , con ñöôøng ñaát nhoû ngoaèn ngoeøo chaïy theo chaân nuùi Ngöï Bình , hai beân ñöôøng toaøn laø caây böùa , caû moät röøng böùa rôïp boùng caây vôùi caùc traùi böùa træu vaøng vôùi nhöõng taøng laù che kín aùnh saùng maët trôøi laøm maùt röôïi con ñöôøng ñi , leân Traø Am thì tha hoà maø aên böùa , traùi böùa chua ngoït vaø chaùt muõ dính mieâng nhöng ñuùa naøo cuõng muoán aên , doù laø kyû nieäm ñaàu tieân trong ñôøi toâi veà chuøa Traø Am , veà sau naøy toâi môùi bieát chuøa Traø Am naèm goïn ôû giöõa ba hoøn nuùi noãi tieáng ôû Hueá laø Nuùi Ngöï Bình , nuùi Thieân Thai vaø nuùi Nguõ Phong , thuoäc thoân Töù Taây , An Cöïu huyeän Höông Thuûy

Ñi töø Hueá leân Traø Am non 10 caây soá , con ñöôøng voøng veøo qua chaân nuùi Ngöï Bình , vöøa qua moät con suoái nhoû laø ñaõ tôùi Traø Am

Chung quanh Traø Am coøn coù nhieàu ngoâi chuøa coå nhö Vieân Thoâng , Taây Thieân , Truùc Laâm . Hoàng AÂn...

Muoán ñeán Vieân Thoâng thì ñi chöøng caây soá röôõi , muoán qua Hoàng AÂn , Truùc Laâm thì ñi voøng qua chaân nuùi Ngöï Bình ra Nam Giao qua Taây Thieân hay ñi xuoáng Caàu Lim môùi vaøo ñöôïc Truùc Laâm , nhöng ñi ñöôøng taét thì nhanh hôn chæ ñi voøng qua maáy quaû ñoài , maáy quaû nuùi ñaù nhoû döôùi daõy nuùi Thieân Thai laø coù theå tôùi Hoàng AÂn roài loäi qua moät con suoái nhoû voøng qua moät gieáng ñaù , nöôùc trong veo ngoït lòm maùt röôïi laø ñeán ñòa phaän chuøa Truùc Laâm

Traø Am hay laø Tra Am ?
Caùch ñaây 80 naêm khi laäp chuøa , toå khai sôn laáy bieät hieäu cuûa mình ñaët teân cho chuøa laø Tra Am , Tra Am laø do ñieãn tích cuûa Trung Hoa , theo Nam Söû , Tröông Phu thuôû nhoû teân laø Tra, cha oâng laø Tröông Thieäu teân tuïc laø Leâ . Vua Toáng Vaên Ñeá thöôøng goïi ñuøa raèng :" Tra sao baèng Leâ ñöôïc !" Tröông phu cöôøi maø taâu raèng: " Leâ laø caây traêm quaû, Tra ñaâu daùm saùnh baèng !" Ñôøi sau duøng ñieån tích naøy chæ ngöôøi sau khoâng baèng ngöôøi xöa , nguï yù khieâm nhöôøng , Toå khai sôn laáy bieät hieäu Tra Am naøy töï cho mình khoâng baèng ñöôïc sö phuï .Trong di chuùc ñeå laïi vò toå khai sôn naøy noùi caâu; Töï haänTra baát nhö Leâ daõ " ñeå toû loøng toân kính sö phuï mình

Ngöôøi daân Hueá ñoïc khoâng quen ñöôïc chöõ Tra Am hoï ñoïc traïi ra thaønh chöõ Traø Am laâu ngaøy ngöôøi ta quen goïi teân chuøa laø Traø Am maø queân maát noù laø Tra Am vôùi caùi ñieån tích caùi yù nghóa maø vò toå khai sôn ñaõ ñaët cho noù

Chuøa Traø Am khôûi coâng xaây döïng vaøo naêm 1923 , chuû nhaân cuøng maáy ñeä töû laø Trí Uyeân , Trí Hieån, Trí Giaûi vaø vaøi ba ngöôøi giuùp vieäc xaén tay ñoán caây , chaët laù ,cuoác ñaát laøm neàn döïng chuøa ,giöõa moät maûnh ñaát coøn hoang sô chöa veát chaân ngöôøi lui tôùi , luùc ñaàu chæ laø moät maùi am tranh sô saøi , pheân tre ñöôïc treùt baèng ñaát seùt vaøng , gian tröôùc ñeå thôø Phaät , beân taû laø nhaø trai vaø beáp , beân höõu laøm phoøng khaùch phía sau laø thö phoøng vaø choå nghó ngôi cuûa chuû nhaân

Caûnh trí chung quanh chuøa laø moät baøi thô , moät taùc phaåm ngheä thuaät hieám coù , taát caû caây coû , khe suoái , nuùi ñoài , ñaù taûng ñöôïc saép xeáp taïo daùng ñeå khi ai ñoù böôùc chaân ñeán ngoâi chuøa naøy cuõng caûm thaáy phaûng phaát chung quanh moät söï nheï nhaøng bay boång , ñeå taâm hoàn mình trôû neân thanh thaûn , sieâu thoaùt tröôùc caûnh saéc phong quang thoaùt tuïc , ôû ñoù con ngöôøi deã hoøa mình trong söï traàm maët cuûa trieát lyù Phaät Giaùo . Caùi khung caûnh tuyeät vôøi ñoù cuõng noùi leân caùi saâu saéc , caùi yù nghóa cuûa con ñöôøng ñaõ choïn vaø caùi ngoä cuûa chuû nhaân ngoâi chuøa

Ñeå ñi vaøo chuøa Traø Am phaûi ñi ngang qua moät caùi caàu laøm baèng thaân moät caây thoâng to ,coù tay vòn chieác caàu naøy vaét ngang moät gioøng khe nhoû mang teân laø Taåy Baùt Löu , Taåy Baùt Löu coù nghóa laø laø gioøng khe ñeå röõa bình baùt

Vaø chieác caàu mang teân moät chöõ trong caâu coå thi " Löôïc öôùc hoaønh thu thuûy" hay moät caâu thô cuûa Luïc Du" tieân tieân nhaát cöù thuûy, vaõng lai nhaát löôïc öôùc " ( beân bôø nöôùc chaûy trong veo , qua veà treân chieác caàu treo höõng hôø ) chieác caàu chæ duøng cho ngöôøi ñi qua , xe ngöïa khoâng qua ñöôïc

Löôïc Öôùc Kieàu laø teân cuûa chieác caàu noùi leân caùi phöông tieän ñi ñeán vôùi ñaïo , caùi thaâm yù cuûa chuû nhaân ngoâi chuøa laø ; "Ta chæ ñöa ngöôøi chöù khoâng ñöa xe ngöïa" haõy vöùt boû caùi ngaõ töôùng , caùi chaáp neâ khi böôùc chaân vaøo choán thieàn moân naøy

Vò chuû nhaân chuøa Tra Am laø ai ?
Ñoù laø coâng töû Coâng Toân Hoaøi Traáp laø chaùu noäi cuûa Ñònh Vieãn Quaän Vöông con vua Gia Long , coâng töû sinh naêm 1879 , xuaát gia naêm 1895 luùc vöøa troøn 17 tuoài , thoï giaùo vôùi Vieân Giaùc Ñaïi Sö taïi chuøa Ba La Maät , ñaïo hieäu laø Vieân Thaønh , phaùp huùy Tröøng Thoâng , ñeå chaáp nhaän coâng töû xuaát gia laøm ñeä töû Vieân Giaùc Ñaiï Sö ñaõ baûo : " ...thöû nghó vaøi caâu ,neáu coù cô duyeân , toâi seõ giuùp meä xuaát gia " sau khi laïy Phaät coâng töû Hoaøi Traáp vieát hai caâu trình Vieân Giaùc Ñaïi sö nhö sau :

Neùp boùng reøm thöa troâng boùng thoû
Thaáy traêng troøn ,tay voã ca xang

Sö Vieân Thaønh ñaäu thuû khoa Sa Di naêm 1901 taïi Phuù Yeân , truù trì chuøa Ba La Maät töø naêm 1901 cho ñeán naêm 1923 vaø cuõng trong naêm naøy sö Vieân Thaønh ñaõ döïng leân chuøa Tra Am , 5 naêm sau sö vieân tòch ôû Tra Am luùc ñoù vöøa 49 tuoåi .Tröôùc khi trôû veà vôùi caùt buïi sö ñeà laïi maáy caâu thô

Laõo khöù , vaân haø nhaát thaùp taân
Tha nieân bì ñaõi töï töông thaân
Nhaøn lai yû tröông kheâ bieân laäp
Haø xöù thanh sôn baát ñaõi nhaøn

(Giaø roài xaây thaùp giöõa non maây , Göûi gaém mai sau naém xaùc gaày .Choáng gaäy , luùc nhaøn , beân suoái ñöùng .Nuùi xanh naøo chaúng ñoùn ngöôøi ñaây)

Sö Vieân Thaønh moät ngöôøi uyeân baùc veà giaùo lyù ñaïo Phaät , döôùi söï daãn daét cuûa sö Vieân Thaønh chuøa Traø Am ñaõ trôû neân moät Giaûng Ñöôøng coù uy tín, hoïc taêng töø nhieàu nôi gôûi ñeán xin thoï giaùo , caùc khoùa hoïc thöôøng ñöôïc toå chöùc vaøo muøa xuaân hay muøa haï , sö Vieân Thaønh coøn toå chöùc nhieàu phaùp vuï giaûng giaûi Phaät phaùp cho caùc tín ñoà , kieán giaûi vaøi choå sai laàm veà noäi ñieån trong caùc taêng ni... ngoaøi ra sö Vieân Thaønh cuõng coøn laø moät thi nhaân , thô vaên chaân thaät , thaâm thuùy vaø thoaùt tuïc vaø ñoâi baøi cuõng coù tính caùch haøi höôùc cuûa moät ngöôøi ñaõ thoaùt voøng tuïc luïy

Kim ñieän baát thaéng thu
Nguyeät taø truùc hoä laûnh
Chæ höõu taâm haï phong
Khieân duy ñieáu saáu aûnh

(Ñieän vaøng hiu haéc hôi thu, Laïnh run cöûa truùc mòt muø göông nga ,Beân röøng gioù thoåi la ñaø Veùn maøng thöông boùng sao maø xaùc xô ) hay laø baøi

Xao baõi taøn chung , hieåu vò nhaân
Ñaèng saøng phaù naïp uûng loâ huaân
Gia phong baát duïng phieàn quaân vaán
Mao oác tam giam, nhaát oå vaân

(Thænh troïn hoài chuoâng saùng vaãn môø , OÂm loø naèm söôûi aùo gai xô , Cöûa nhaø ñaâu daùm phieàn loøng hoûi , Maây traéng leàu tranh phuû mòt môø ) hoaëc laø baøi Laïc Dieäp maø thi só Vuõ Hoaøng Chöông ñaê dòch thô nhö sau :

Rì raøo caây vaúng tieáng ñeâm qua
Nghe laïnh ñoài thoâng chieác haïc giaø
Vu giaùp chieàu buoâng möa laát phaát
Ñoäng Ñình thu gôïn soùng bao la
Tuøng khoâ chæ soùt ñoâi phaàn laù
Baøng rôïp ñaâu tìm moät taùn hoa
Laï noãi ñau loøng chi Toáng Ngoïc
Coøn hay maát, haõy maët trôøi xa

Thô vaên cuûa Sö Vieân Thaønh ñöôïc hôïp laïi laøm thaønh moät taäp goïi laø Löôïc Öôùc Tuøng Sao , tröôùc khi maát sö Vieân Thaønh ñaõ trao laïi taäp thô naøy cho ñeä töû Thích Trí Thuû, 46 naêm sau khi sö vieân tòch Hoøa thöôïng Thích trí Thuû môùi cho aán haønh taäp thô naøy vôùi coâng phu bieân soaïn cuûa oâng Nguyeãn vaên Thoa vaø phaàn hieäu ñính bình luaän , nhuaän saéc cuûa caùc oâng Nguyeãn höõu Chöông , Böûu Caàm vaø thi só Vuõ hoaøng Chöông

Trong lôøi töïa Thöôïng toïa Trí Quang vieát : ".. saùch nhoû nhö caùi caàu nhoû .Nhöng chæ nhoû ñoái vôùi ngöôøi ñi xe ngöïa...khoâng theå qua caàu Löôïc Öôùc maø vaøo Traø Am . Daãu raèng caùi caàu aáy chæ chaân khoâng laø qua ñöôïc lieàn. Vaøo Traø Am deã maø khoù ñeán theá ñoù , huoáng chi vaøo Traø Am trong saùch "

45 naêm sau toâi trôû laïi thaêm Traø Am
Hình aûnh vaø phong caûnh Traø Am khoâng coøn nhö trong kyû nieäm cuûa mình , röøng böùa ngaøy xöa chæ coøn laùc ñaùc caây, Baây giôø ngöôøi ta coù theå ñi thaúng vaøo chuøa baèng xe honda xe hôi , chieác caàu Löôïc Öôùc ñaõ khoâng coøn ai nhôù ñeán nöõa

Dieãm phuùc thay cho ai ñaõ moät laàn ñi chaân khoâng qua caàu ñeå vaøo Traø Am

"Ta chæ ñöa ngöôøi chöù khoâng ñöa xe ngöïa" caâu noùi cuûa vò thieàn sö vaãn coøn thaáp thoaùng ñaâu ñaây nhö moät ngaäm nguøi thieân coå.